انسان و اسب

بخش اول – مقدمه :
شناسایی اسب و اهلی کردن آن قدمتی بیش ازپنج هزار ساله است ، انسان در طول تاریخ با رفتار اسب آشنا  شد  و آنرا آموزش  داد . رد  پای  این  حیوان  چموش و زیبا  در جای جای  تمدن  بشریت  دیده می شود . علفزارها  و نیزارهای  اروپا و آسیا ( اوراسیا ) بیابانهای  شمال  افریقا ،  دشتهای بزرگ  امریکای شمالی و در طول رودخانه دجله و فرات خواستگاه اصلی اسب است . ملل مختلف در این گیتی پهناور با هرزبا ن و نژادی  اسب را  یک حیوان  اسطوره ای  و مورد علاقه می شناسند . اسب ها در بسیاری ازآثارهنری و ادبی از جمله نقاشی ها ، مجسمه ها و اشعارمورد توجه بوده است . وجود این حیوان  فوق العاده و مقاوم در مناطق کوهستانی ، بیابانی و در کنار رود خانه ها ، در زندگی انسان از موقعیتی ممتاز برخودار شد . انسان با شناخت و تشخیص نژاد این حیوان نجیب ،به استعداد های  مختلف آن نیز پی برد.  انسان متمدن  این موجود  با هوش  را براساس  مقتضیات زندگی خویش درحمل بار، سوار کاری ، شخم زدن  و جنگ  آموزش داد و استفاده کرد. خُلق و خوی مهربان  ومطیع  این حیوان به مُونسی همیشگی  برای  انسان  تبدیل گردید . انسان ابزار لازم  همچون  افسار، لگام و زین برای  رام کردن این حیوان زیبا ساخت . اغلب ، اسب  را نخست  با رنگ بدنش  معرفی  می کنند ، سپس نژاد   یا جنسیت. اندازه  اسب ها بسته به نژادشان فرق می کند ، ولی به رژیم غذایی و محیط هم مرتبط است. امروزه بیش ازسیصد گونه اسب در جهان وجود دارد ، که هر کدام برای هدف ویژه ای  پرورش می یابند .

بخش دوم : اسبِ ایران
اسب ایرانی (فلات ایران) از ژن خوب محسوب می شود که می توان به اسب ترکمن، اسب خزر، اسب کُردی ، اسب عرب ، اسب قره باغ ، دره شوری ، کاسپین و… اشاره کرد.اسب کاسپین قدیمی ترین نژاد  ایرانی ست. اسب کُرد برای استقامت مناسب است و همچنین از آن به عنوان بهترین اسب برای  ورزش چوگان  و نیز برای کلاس آموزش پرش یاد می شود ، استقامت بالایی  برای طی کردن  مسیرهای کوهستان دارد ، اسب کُرد ،آرام صبور، سخت کوش و شجاع با صورتی زیبا که شباهت اندکی با اسب عرب دارد. اسب عرب و اسب ترکمن از گران قیمت ترین اسب های جهان است. اسب سیلمی  ، اسب نری با خصوصیات عالی و هویت دار، که بتواند این خصوصیات(ژن – استعداد) را به فرزندان خود بسط دهد.
بخش سوم : اسبِ عرب
اسب های اصیل عرب معروف به الخمسه (پنجگانه) مشهورند: کحیلان ، صگلاوی ،عبیان ، حمدانی و هدبان .
نژاد خالص اسب عرب صفات زیبا و مشخصات خاص ، را به فرزندان خود بسط  داده و قابل شناسایی و تشخیص می باشند. اصالت اسب ازمادر گرفته میشود.
و اما ویژگی های اسبان الخمسه  …
اسب خالص کحیلان با سینه ایی عمیق، قدرت عضلانی بالا وارتفاع پانزده وجب با رنگ های خاکستری و شاه بلوطی ، با طبعی آرام .
اسب خالص صگلاوی : اسبی سریع با صورت و گردنی کشیده و با رنگ های کهر(قهوه ای – سرخ) یا قهوه ای مسی .
اسب خالص عبیان : با سینه و بازوی پهن با حرکت مغرورانه و گام های بلند با رنگ های نیلی ، کهر (نژاد هتالی از این نوع اسبان است)
اسب خالص حمدانی : اندامی تنومند ،ساختاری کشیده وعضلانی ، با رنگ های نیلی و کهر(سرخ مایل به مسی)
اسب خالص هدبان : با استخوان بندی بزرگ و ساختار ماهیچه ای و طبعی آرام و نجیب با رنگ های قهوه ای ، کهر(سرخ مایل به تیرگی) و سفید .

اسبی که هویت و شناسنامه دار باشد از ارزش بالاتری برخورداراست و قیمیت بالاتری دارد. البته شجره نامه به تنهایی موفقیت یا توانایی عملکرد اسب را تضمین نمی کند زیرا عوامل محیطی ، آموزشی ونبوغ فردی اسب نیز می تواند نقش مهمی ایفا کند.
بخش چهارم : اسب در رامشیر( خلفباد)
طبق تاریخ شفاهی رامشیر دردوطرف رودخانه جراحی اسب کانون توجه مردم بوده ، به علت وجود آب و علف و نیاز مبرم برای طی کردن مسیر(سفر) ، کشاورزی ، گله داری و شکار به پرورش اسب می پرداختند . مردم این خطه در سوار کاری ، تشخیص نوع اسب ها، مهارت خاصی داشتند . و حتی درحین اسب سواری قادر به تیر اندازی با تفنگ را داشتند. تعداد اسب های گذشته در رامشیر بسیار بیشتر از تعداد اسب امروزی است ، اما به علت یک بیماری ناشناخته در دهه سی خیلی از اسبها تلف شدند . بعدها به دلیل سادگی مردم و وابستگی شدید به آن ، اسمی شیطانی برای اسب انتخاب میکردند (مانند : ابلیس ) تا ازنابودی  اسب های خود جلو گیری کنند ، بستن اسب ( رباط الخیل) درب منازل معمول بوده ،  مردم بر این باور بودند که زخم چشم به اموال بهتر از(زخم خوردن) اصحاب خانه است . بعضی از عشایر یک اسب با خط خونی ثابت و اصیل نگهداری می کردند، واین نژاد خالص از پدر به پسر به ارث می رفت . اگر یک اسبی از آنها گم و یا به سرقت می رفت ، حتی با گذشت زمان توانایی شناخت اسبی که از نسل اسب های خودشان بوده ، را داشتند . اگر بزرگ طایفه ایی از دنیا می رفت برای آنها اسبی را به نشان شریک غم بودن و کاستی اندوه به عنوان تحفه می دادند .اسب را بعنوان شیربها هم مورد استفاده بوده ، و عروسی را که ، اگر با اسب به خانه بخت آورده شود ، زبان زد فامیل می شد . طبق تاریخ شفاهی اگر خانواده ایی خیمه  او دچار آتش سوزی شود ، اسبی را بعنوان همدردی و جبران خسارت به همراه غلات به صاحب خانه  می دادند . تعداد اسب ، زیبایی و تزیین آنها و تعداد اسب سواران ، در دید و بازیدها ، مراسم عید و جشن های عروسی و مراسم ختم نشانه  ابهت و شکوه عشیره بوده است. اسب هایی که از درجه اصالت و یا سرعت کم داشته  و از نظر زیبایی ، زیبا نبوده “کدیش” میگفتند . یکی از دلایل عدم قبول در داغ کردن یا هویت دارکردن اسب ها در  دهه های  سی وچهل ، ترس از اینکه ارتش (حکومت) اسب های آنها را تصاحب کنند ،( شناسنامه دار نمی کردند)
اسب ها ی رامشیر(خلفباد) از قدیم  تا به امروز  از نژاد های { وذنه ، کحیل ، اعبیه ، الصفریه ، دعیانی ، ملحانی ، هتالی ، خرسان، وووو…} بوده و هست . نا گفته نماند ، در حال حاضر بیش از صد اسب در رامشیر(خلفباد) و آبادی های آن وجود دارد .
بخش پنجم : اسب و فرهنگ
اسب را به دلیل هوش خارق العاده و فراست (چالاکی) بالا در عربی  فَرَس  نامیده اند. خِیل  به معنی اسب ها وعلت تسمیه این است که ، هرکس اسب سوار شود در خود احساس تکبر می کند، و یا اینکه در راه رفتن متکبر است . انسانها وقتی سوار بر اسب می شوند این احساس را می کنند، که بلند تر ، سریع تر و با ابهت ترند. در ادبیات حماسی عرب عباراتی این چنین آمده ” لو لا الخیل لم تکن الشجاعَه ” اگر اسب نبود شجاعت هم نبود.
رد پای اسب در فرهنگ و آداب قومی نقش فراوانی دارد ، در مراسم سوگواری ایل کُرد و لُر وقتی بزرگ ایل از دنیا می رود ، تفنگش را به عنوان نمادی از شجاعتش واژگون از اسب آویزان می کنند .
درفرهنگ ترکمن و عرب ، اسب در شادی ها (عروسی) و جشن ها( اعیاد) آنرا تزیین کرده ، و به پایکوبی و سرورمی پردازند .
بخش ششم : دانستنی های جالب اسب
بخاطر اینکه کُره اسب ها پشت مادرشان راه می روند ( برعکس تمام حیوانات) نجیب گویند. اسب ازجمله حیواناتی است که بدون ناف به دنیا می آیند. اسب ها حتی اگردر جنگ ها زخمی شوند ، خم به ابرو نمی آورند و تا حد جان به نبرد ادامه می دهند. اسب ها فقط می توانند از طریق بینی شان تنفس کنند و امکان تنفس از طریق دهان  را  ندارند . قلب اسب ها حدوداً هم سایز یک توپ بسکتبال است.  برای ساخت آرشه ویولن ( کمان – آلت موسیقی) از موی اسب استفاده می شود ، بخاطر مقاومت موی اسب های مناطق سردسیر کشور مغولستان بیشتر مورد توجه بوده است. جمعیت اسب ها در مغولستان بیشتر از مردم آن کشورند. در بازی شطرنج مهره ی اسب با ویژگی خاص ، میتواند از روی مهره ها بپَرد، ولی هیچ مهره ایی اجازه این حرکت را ندارد .در انگلستان تمام اسب ها پاسپورت دارند. بلند ترین پرش اسبی که تا بحال ثبت شده ، دو متر و چهل هفت سانتی متراست ، این اسب در سال۱۹۴۵ میلادی ، با اسم  ( هواسو) با سوار کاری( لارا گوئیل) از کشور شیلی این رکورد جهانی را تا به امروزحفظ کرده است . شرکت فراری اولین شرکت در صنعت  خودروسازی که از لگوی اسب استفاده کرد. جیمزوات با تکمیل پروژه ماشین برای درک راحت مردم از توان ماشین، واحد اسب بخار را نیز ابداع کرد تا مردم به سادگی قدرت ماشین را با اسب مقایسه کنند.
یادداشت را با این جمله به پایان می رسانم ” می توان سوار ماشین شد و دید انسان چه ساخته است ، اما انسان باید سوار اسب شود تا ببیند خدا چه ساخته است” .