کشت شلتوک ؛ منافع ظاهری و مضرات واقعی

کشت شلتوک یا همان برنج از جمله کشت های تابستانه و بسیار آب بر محسوب می گردد که در طول سال های گذشته و ترسالی های اتفاقی و موقت حوضه آبی مارون مورد توجه زارعین شهرستان رامشیر و سایر شهرستان های مجاور در بالادست و پایین دست رودخانه دائمی جراحی واقع شده و آنان مبادرت به کشت این محصول به شیوه کم زحمت آن یعنی خشکه کاری نموده اند . با توجه به اینکه اغلب کشاورزان منطقه فاقد تجربه و مهارت کشت و زرع این گیاه بوده اند ، یا اراضی خود را به افراد غیر بومی اجاره داده و یا اینکه بعضاً به صورت مشارکتی با این افراد کشت کرده اند و برخی دیگر هم با هر توان و تبحری که داشتند به صورت مستقل اقدام به کاشت زمین خود نمودند .

به هر حال سوا از این موضوع ، کار کشاورزی به عنوان یک پیشه و فعالیت اقتصادی برای مردمان این سامان قلمداد و البته معیشت قسمت اعظمی از ساکنین شهرستان وابسته یا مبتنی بر این بخش پویا و درآمدزا می باشد و به هر علت شغل اول و اصلی برخی از آنان به شمار می رود و به همین رو با پیشامد هر فرصتی ، اقدام به زراعت انواع محصولات در فصول مختلف سال می نمایند . لیکن بر اساس توالی تجارب و مهارت کسب شده و شرایط اقلیمی و همچنین مزیت های اقتصادی و درآمدزایی ، اصلی ترین فصل کشت و کار که قابل اتکا و اعتنای زارعین می باشد فصل کشت محصولات پاییزه اعم از گندم ، جو و کلزا آن هم به شرط آورد مناسب رودخانه جراحی می باشد و در صورتی که آورد آن دستخوش خشکسالی و تغییرات نامطلوب آب و هوایی در بالادست حوضه آبی رودخانه ، یعنی سد مارون گردد این محصولات در مراحل داشت دچار محدودیت و اختلالات متعددی می شوند که از جمله این نابه سامانی ها عدم تأمین مناسب و به موقع آب می باشد که بروز این روند سبب ضرر و زیان هنگفت کشاورزان می گردد و در این شرایط اقتصادی ، وقوع این موضوع لطمات فاجعه بار و غیر قابل جبرانی به این قشر زحمت کش وارد می نماید .

منافع و مضرات کشت شلتوک

بر اساس باورهای رایج در بین زارعین و نیز ارائه گزارش ها ، رویدادها و مشاهدات در مراحل کاشت تا برداشت محصول مزبور در سال های قبل به برخی منافع و مضرات این زراعت می پردازم .

الف) منافع متداول در باور عام

۱ـ کشت شلتوک به علت پایدار بودن آب بر روی سطح مزرعه ، سبب می گردد زمین آب شویی شده و عناصر مضر آن از طریق زهکش خارج و زمین به اصطلاح شیرین گردد .

۲ـ با توجه به سموم به کارگیری شده جهت کشت و زیر آب رفتن زمین هم علف های هرز و هم بذور آنها از بین می روند و هزینه های سمپاشی در دوره کشت بعدی را کاهش می دهد .

۳ـ این کشت سبب می گردد علاوه بر تناوب ، به تعبیر مرسوم زمین چاق و محصول بعدی به لحاظ عملکرد در واحد سطح با افزایش چشمگیری مواجه گردد .

جهت عدم اطاله مبحث تنها به همین تعداد باور معمول از بین سایر باورهای دیگر به عنوان منافع بسنده می کنم و اگر هم قابل پذیرش باشند ؛ سوال مهم و کلیدی که در اذهان عموم کشاورزان و کارشناسان مطرح می گردد این هست که *آیا مضرات و خسارت های متعدد ناشی از این کشت را زارعین راغب به زراعت شلتوک می پذیرند ؟ و آیا با پذیرش اشتباه در صدد جبران خسارت ها بر می آیند یا نه ؟

ب) مضرات

از جمله بدیهی و مهمترین مضرات اقدام به کشت شلتوک ، هدر رفت بسیار بالای آب بنا به نیاز زیاد آبی این گیاه و در نتیجه کاهش ذخائر سد و بالتبع بر هم خوردن تعادل بین منابع و مصارف می باشد که در طی سال های قبل تبعات ناشی از این موضوع و عدم پایداری جریان رودخانه در اثر کاهش نزولات آسمانی را در سر تا سر حوضه آبی مارون – جراحی و علی الخصوص شبکه آبیاری شهرستان رامشیر شاهد بوده ایم .

از طرفی این نوع کشت در سطح شبکه آبیاری و زهکشی به علت عدم کشش و توانایی زیرساخت ها و فراهم نبودن شرایط فنی ، باعث بروز خسارات جبران ناپذیری به سایر مستحدثات و ابنیه شبکه می گردد که به عنوان مثال می توان به عدم کارایی و توانایی دفع زهکش ها و لترال های به کار رفته در سطح شبکه اشاره نمود . از سویی دیگر اغلب اوقات و بارها شاهد مشاجره ، درگیری و پیگرد قضایی سایر زارعین همسایه با همدیگر به علت نفوذ شدید رطوبت و املاح مضر از اراضی کشت شده به اراضی همجوار بوده ایم که در اثر این عارضه زمین فاقد کشت شلتوک ، با تأخیر فراوان برای کشت محصولات پاییزه مهیا شده و وقوع این نوع اختلافات و کشمکش ها شایسته و زیبنده جامعه شریف کشاورزی نمی باشد .

کلام پایانی

تجربه پر از مشقت سال زراعی جاری یکی از معدود اتفاقاتی بود که موجب گشته دست اندرکاران امر نسبت به مدیریت ویژه ذخیره آبی سد مارون اهتمام و برای کشت تابستانه با حساسیت وافر و ریسک پذیری بسیار کم هدف گذاری ، برنامه ریزی و ترسیم راهبرد نمایند و در این راستا از اواخر بهمن ماه سال گذشته هشدارهای لازم را جهت عدم کشت شلتوک صادر نمایند و اخیراً در طی جلسات مختلف از جمله کارگروه ملی و نیز استانی سازگاری با کم آبی ممنوعیت کشت شلتوک در حوضه آبریز مارون و جراحی را تصویب و ابلاغ نمایند که از اهداف مهم این مصوبه حفظ ذخائر آبی جهت تأمین کشت های پاییزه در سال زراعی ۱۴۰۴ ـ ۱۴۰۳ و همچنین فراهم سازی آب پایدار شرب ، کشت های دائم و نخیلات می باشد .

لذا با توجه به ضرورت و اهمیت تأمین آب کافی و به موقع برای کشت های محوری و استراتژیک پاییزه و جلوگیری از تبعات اجتماعی و اقتصادی ، می طلبد کشاورزان فهیم و ارجمند این شهرستان ضمن هوشیاری ، درایت و درک وضعیت و نیز مشارکت عمومی در آگاه سازی و اقناع سایر بهره برداران ؛ نسبت به تمکین و احترام به تصمیمات اتخاذ شده اقدام نمایند تا خدای ناکرده همه ما مجدد با مخاطرات ، مسائل و مشکلات سال زراعی جاری مواجه نشویم .